Dla zapewnienia prawidłowości działań wychowawczych organizowanych w czasie wolnym niezwykle ważne staje się celowe i przemyślane planowanie. Przez planowanie pracy opiekuńczo-wychowawczej w czasie wolnym rozumiemy projektowanie określonej, pożądanej przyszłości oraz skutecznych sposobów jej osiągania. Planowanie polega na postawieniu określonego celu i obmyśleniu sposobów postępowania, które do niego mają doprowadzić. Planowanie pracy opiekuńczo-wychowawczej opiera się na ogólnym założeniu, że pod wpływem przeżywanych przez dzieci i młodzież sytuacji, w wyniku własnej działalności oraz zdobywanych tą drogą doświadczeń, w ich postawach i psychice dokonują się zmiany. Dzięki planom pracy dokonuje się celowego podziału zadań między pracowników, określa drogi ich realizacji, ułatwia dobór właściwych metod i środków. W toku planowania pracy opiekuńczo-wychowawczej należy przestrzegać następujących zasad: 1. Zasada jedności i hierarchiczności planowania. Wszystkie komórki organizacyjne i wychowawcze występujące w danej placówce lub organizacji powinny być ze sobą dostatecznie spójne i znajdować powiązanie w ogólnym planie organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży. 2. Zasada uwzględniania aktualnych i możliwych warunków realizacji zaplanowanych zadań. Należy tak zaplanować działalność opiekuńczo-wychowawczą, aby była ona możliwa do zrealizowania w odniesieniu do warunków, którymi dysponuje dana placówka. 3. Zasada aktualizacji. Planując działalność opiekuńczo-wychowawczą i rewalidacyjną należy zadbać o to, aby jej podstawowe cele, zadania, metody i środki realizacji odpowiadały aktualnym wymogom pedagogiki specjalnej oraz uwzględniały najnowsze osiągnięcia i doświadczenia tej dziedziny nauki. 4. Zasada adekwatności. Zasada ta nakazuje, aby podejmowane zadania faktycznie przyczyniły się do realizacji celów, a środki działania do realizacji zadań. 5. Zasada atrakcyjności zadań. Podczas planowania należy dobierać przede wszystkim takie zadania, które nie sprawiają trudności, są łatwe w realizacji i stanowią dużą atrakcję dla dzieci i młodzieży. 6. Zasada uwzględniania systematycznej stopniowości. Przy planowaniu zadań opiekuńczo-wychowawczych należy uwzględnić hierarchię trudności oraz miejsce i funkcję, jaką spełniają poszczególne zadania w realizacji przyjętych celów. 7. Zasada kolegialności w procesie planowania. Ogólny plan pracy powinien być opracowany przy współudziale tych wszystkich grup uczestników i działaczy, którzy tym planem mają być objęci. 8. Zasada powszechności. Planując pracę opiekuńczo-wychowawczą należy uwzględnić różnorodność form organizacji zajęć oraz realizację różnych potrzeb upośledzonych umysłowo. Chodzi o to, aby zajęcia były realizowane w sposób elastyczny, a ich treść i poziom wymagań dostosowane do możliwości uczestników. Plan pracy opiekuńczo-wychowawczej powinien obejmować całokształt najważniejszych zadań przewidzianych do realizacji, zamierzenia pracy opiekuńczo-wychowawczej, plan pracy na pewien okres, harmonogramy realizacji zadań oraz okresowe założenia wychowawcze. Właściwie skonstruowany plan obejmuje: rejestr zadań szczegółowych wynikających z założeń ogólnych programu; dobór treści pracy, metod i form służących realizacji zadań szczegółowych; szczegółowe określenie czasu, miejsca, środków niezbędnych dla realizacji oraz wykonawców i odbiorców zamierzonych prac. Plan pracy opiekuńczo-wychowawczej czasu wolnego powinien być tak opracowany, aby korzystanie z niego nie sprawiało trudności, musi być przejrzysty, chronologiczny, uwzględniać specyfikę pracy rewalidacyjnej z upośledzonymi umysłowo. Dobry plan powinien być: celowy – zawiera cele pracy opiekuńczo-wychowawczej i rewalidacyjnej organizacji czasu wolnego i zapewnia osiąganie tych efektów wychowawczych i rewalidacyjnych, którym służy; wykonalny – jasny, prosty, zrozumiały i realny; zgodny wewnętrznie – poszczególne części planu i etapy działania są ze sobą zharmonizowane ze względu na miejsce, czas trwania, terminy, uczestników zajęć, współdziałanie osób odpowiedzialnych za realizację zaplanowanych zadań; operatywny – określa co do kogo należy i w jakim terminie przewidziana jest realizacja; konkretny – zawiera konkretnie sformułowane zadania wychowawcze i rewalidacyjne; konsekwentny i kompletny – zawiera wszystkie zadania niezbędne dla osiągnięcia wyznaczonego celu, charakteryzuje się ciągłością i systematycznością; elastyczny i plastyczny – uwzględnia modyfikacje, jeśli są one konieczne, a wynikają na skutek nowych faktów powstałych w trakcie realizacji; dostatecznie szczegółowy – są w nim szczegółowo zaplanowane te formy realizacji poszczególnych zadań wychowawczych, które sprawdzone w praktyce dają zamierzone efekty wychowawcze; terminowy – wyznacza granice czasowe realizacji poszczególnych zadań bądź ich części składowych. Obserwacja rozmaitych typów planów pracy proponowanych przez metodyków pozwala dostrzec w nich podobne cechy. Można więc wysunąć następującą strukturę planu pracy opiekuńczo-wychowawczej czasu wolnego: Część wstępna – stanowi uzasadnienie planowanych ogólnych założeń pracy opiekuńczo-wychowawczej, cele i zadania wychowawcze, rewalidacyjne oraz formy realizacji. Część zasadnicza – obejmuje sprawy opieki i wychowania, są w niej sprecyzowane główne cele działalności opiekuńczo-wychowawczej w danym roku, zadania wychowawcze, zadania rewalidacyjne oraz formy realizacji. Praca zespołu instruktorów – wychowawców – stanowi zamierzenia związane z doskonaleniem pracy kadry instruktorskiej i wychowawczej jako niezbędny warunek zrealizowania planowanych zamierzeń opiekuńczo-wychowawczych. Warunki realizacji zadań wychowawczych – zawiera sprawy o charakterze gospodarczo-administracyjnym, pracę z rodzicami, współpracę z placówkami oświatowo-wychowawczymi i instytucjami pomocy społecznej. Załącznikami do planu pracy opiekuńczo-wychowawczej powinny być: tygodniowy rozkład zajęć, regulamin, plan poszczególnych komórek wykonawczych i organizacyjnych, a także rozkład zajęć wychowawców. Przy planowaniu pracy opiekuńczo wychowawczej preferować należy te treści, które sprzyjają czynnemu i aktywnemu wypoczynkowi, a tym samym ograniczyć do minimum treści, których realizacja wymaga biernego uczestnictwa dzieci i młodzieży. Joanna Dudek
Literatura: T. Kotarbiński, Sprawność i błąd, Warszawa 1970 r. L. Ploch, Praca wychowawcza z dziećmi upośledzonymi umysłowo w internacie, WSiP, Warszawa 1997 r. T. Pilch, Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w internacie, WSiP, Warszawa 1994 r |